Криминалистика

кезде, оны алдын аду үшін кандай әдістер қолданыдды; г) табы- лған іздер мен баска да заттай дәлелдемелер кімнің кінәлі екендігін және оның өзіндік касиеггерін көрсетеді; д) өрттің зардабы қандай; е) өртке қарсы пайдаланатын құралдар кандай жағдайда болады, өрт қауіпсіздік ережелері қалай сақталды. Оқиға болған жерді нәтижелі қарау мына мән-жайларға тікелей байланысты: оқиға болған жерді қараута тергеушінің дайындығы, ягни өрт болған жерді күзетуді және оқиға болған жердің жай-күйінің сақталуын тиісінше қамтамасыз ету ; карауға қатысушы тұлталар шеңберін дұрыс аныктау; оқиға болған жердегі іздер мен заттарды табу, бекіту мен алу үшін кримина- листикалық техника мен әдістемені дүрыс тандау және тиімді колдану. Өрт болған объектіні анықтағаннан кейін, тергеуші жедел- тергеу тобының құрамы туралы мәселені шешеді, оған: тергеу- шінің өзі, қылмыстық іздестіру кызметкерлері, криминалист және өрт жөніндегі маман (өрт-техникалық сарапшы) кіреді. Ол әр түрлі материалдың жану ерекшелігін жақсы білетін өрт кауіпсіздік қызметкері болуы мүмкін. Объекті адам мәйіті бол ­ тан кезде қарау әрекетіне сот-медицинасы саласындағы маман катысуы тиіс. Ол өртенген жәбірленушінің өлген уакытын, сырт- қы жаракаты мен оның сипатын, шамамен жас мөлшерін анық- тайды. Мал шаруашылык фермасында өрт болып малдар өлген жағдайларда мал дәрігері шақырылады. Электрөткізгіштің себебінен өртболса, онда инженер-электрик немесе химик-ма- маны шақыртылады. Жедел-тергеу тобына өрт болтан жерге мүмкіндігінше өрт сөніп бітпес бүрын жеткен дүрыс. Тергеуші өрттің кандай кар- қынмен жануын және таралуын өз көзімен көрген жөн. Себебі жалынның, түтіннің түсін, иіс сезіміне әсерін тікелей кабылдау аркылы жану карқындыгын, толыгымен жантандыгын, жанып жатқан заттардың химиялық күрамын анықтауга мүмкіндіктер болады. Алдымен желдің карқыны мен батытын, содан кейін өрттің жайылуына себеп болатын табиги факторларды аныктау кажет. Тергеудің бастапкы кезінде тергеуші және жедел тобының қызметкерлері өртгің анықталу жагдайларын; өрт сөндіруге байланысты қолданылтан шараларды; материалдық жагдайга енгізілген өзгерістерді аныктайды. Алынган мәліметтерді мін- детгі түрде карау процесінде пайдалану керек. 497