Муханова, Г.К. Ұйымдастырушылық мінез-құлық

30 □ Үйымдастырушылықмінез-құлық X Мәдени факторлар элеуметтік-мэдени ортаның кеңдігімен ерекшеленеді және түлғаға эсер ететін және оның құндылық ие- рархиясын, элеуметтік серпінін қалыптастыратын сипат береді. Құндылықтардың басымдылықтары, себептері, тэртіптің пішін- дері (айталық, ынтымақтастық, күндестік), билікке қатынас, жыныстық рөлдегі стереотиптер өзгереді жэне жеке-жеке ел- дерде ажыратылады. Тұлғаға, сонымен қатар, жағдайдың факто ­ ры ықпал етеді. Олар бейне мен тұлғаның қүралымына шешуші эсер етеді немесе оның жасырын сипаттарын айқындайды, ол тек айрықша жағдайда ғана көрсетіледі (айталық, кездейсоқ батырдың ісі, қылмыстар). 2) Түлға дамуының кезеңдері. Бұл эдісті кез келген адам,өз тұлғасын орта қатынасының анықталған белгілі бір сатыларын дамушы тұлға ретінде қарастырады. Кезең бойынша тұлға даму концепциясының негізгі жақтаушылары - 3. Фрейд, Э. Эрик ­ сон психоәлеуметтік дағдарыстың ауысуы деп анықтама береді; А. Маслоу и К. Роджерс - қажеттіліктерді өзектендіру ретінде; Ж. Пиаже - ақыл-ой дамуының кезеңдері ретінде; Ш. Бюлер - интенцияның (мақсат, қажеттілік) дамуы және өздігінен саналы таңдау жасау; А.В. Петровский - әлеуметтік ортамен интеграция жэне ену үдерісі ретінде; В.И. Слободчиков - адамдық субъектінің рефлексия арқылы адам болуын қарастырады. Әлеуметтену - бүл әлеуметтік тәжірибені жеке түлға арқылы жетілдіру, осы арқылы нақты тұлға қалыптасады. Диалектикалық адаптация бірлігі, интеграциялар, өздігінен дамуы элеуметтену үдерісінде қоршаған ортамен қарым-қатынасы адамның бүкіл өмірінің ең тиімді түлға дамуы. Саналы түрде, сонымен қатар са ­ налы емес түрде түлғаның дамуы әртүрлі өзгермелі кезеңдердің кризистерімен. (үйымға кірерде «мэдени жэне ұйымшылдық шок», т.б.) белгіленеді. К. Арджиристің «кемелсіздіктен кемелденуге» үлгісі. Түлғаны қалыптастыруда әртүрлі қағидалар мен үлгілердің қатарына, психологтармен дайындалған, тұлғаның дамуына арналған негізгі үлгі бар, үйымшылдық тэртіпті қалыптастыруға арналған арнайы үйымшылдық орта үшін теорияшыл К. Арджиристің дайындаған үлгісі. Ол адамдарға жүмыс істейтін