I МОДУЛЬ. Дене мэдениет! iniwiiHin Typnepi... каруы бес каруды еркш менгерген. Сол кездердеп сак жауынгерлершщ шабуыл жасайтын карулары - ай- балта, кылыш; согатын карулары - шокпар; сугатын карулары - найза, акинак; корганыс карулары - калкан, сауыт, дулыга, гоелерш, аяктарын коргайтын калканшалар болган. ¥зактан ататын садак, садак каптары, жебе салынатын корамсактары, ко- рамсактарында эртурл! жсбс-iepi болган. Осы аталган каруларды со- гыста пайдалану, оларды ете жетж мецгеру уппн сак жауынгерлер! ете кеп жаттыккан. Б.д.д. II г. Шыгыс Турюстанда пай- да болып, б1здщ дэу|р1м1зге дешнп Казакстан жершде коныстанган гун- дардьщ дене тэрбиес: жуйес1 сак- тардыц дене тэрбиес: жуйесше уксас болган. V-VI гг. букы Еуропаны жау- лап алган гундарда тэрттп ете катан болган. Кылмыс жасап, тэртш бузган, урлык жасаган адамдардьщ 6errepi тиши жазаланган. Гундар ат уст: жаттыгуларына ете жетгк болган, ша- уып келе жаткан аттьщ устшде iepic отыру, Нк туру, жерге cenipin туей: кайта отыру, аттын бауырынан етш кайта отыру, шауып келе жатып жердей камшы алу, жамбы атып Tycipy секОд: жаттыгуларды гундар ете же пк менгерген. Осы кездеп Еуропа цирктершдеп ат ycTi жаттыгуларын гун дене тэрбиес: жуйесшен алынган деген цирк енерш зерттеупплердщ дэлелдер! бар. Шыцгысхан курган «Мыцкол» империясы кезшде (XIII-XIV гг.) эскери-дене тэрбиес! жуйеб :ске асырылды. Ол кезецде apoip ер адам атымен, кару-жарагымен согыска аттануга дайын гуруы керек болды. Сол кезде «Ерлердщ уш ойыны» дене тэрбиес! жуйес: болды. Ол - курес, садак ату жэне атка шабу спорт турлерще непзделген болатын. Эм!р TeMip билит кезшде (XIV г.) жеке сайыс, шахмат (шатрангтаж) онерлер! дамыды. Тем1рдщ O3i де сайыс онерше же н к, дене куаты жетшген, шахматты да жаксы ойнай- тын адам болган. XV г. бастап казак хандыгы кезе- шнде дене тэрбиес! жуйес; улттык ойындарды жэне эскери-жауынгерл: к онерлерд1 жетиццру сипатында болды. Казактьщ улттык ойындары - ат бэйгес!, аламан бэйге, жорга жарыс, курес дамыды. Ат уст1 ойындары - кекпар, аударыспак, кум:с алу, кыз куу, шауып келе жатып жамбы ату, ат ycri эртурл! жаттыгуларын орын- дау (ат устшде т1к тура, Tepic оты- ра, ат бауырынан ете, жерге тусе кайта шыга шабу) енерлер! дамыды. Жэрмецкелерде, ас беру жиын- дарында, уйлену, сундет, т.б. той- жиындарда осы спорт турлершен жарыстар етюзшш, жещмпаздар марапатталып отырылды. Ол жещм- паздар халык арасында аттары ата- лып, ацыз-эщтмелерше аркау болып, акындардын елен-жырларында 44
RkJQdWJsaXNoZXIy MTExODQxMg==