ЖОГАРЫ Б I Л I М Жб Т. Ботагариев шыныцтыру жэне спорт теориясы мен эд1стемес1 jfOLIANT
Т. Ботагариев Дене шыныктыру жене спорт теориясы мен едютемеа Оку хуралы jFbliANT Астана-2017
УДК 796/799 ББК 75.0 я 73 Б 77 Баспага Казацтыц спорт жэне туризм академиясы «Дене шыныктыру жэне спорт» мамандыгы бойынша кецейтыген РОЖ мэжишя (№ 2 хаттама, 25.04.2014 ж.) усынган niKip жазгандар: Алимханов Е. - педагогика гылымдарыныц докторы, профессор Касымбекова С. - педагогика гылымдарыныц докторы, профессор Ахметов Н. - педагогика гылымдарыныц кандидаты, доцент .. -- Ботагариев Т. Ь 77 _ , . _ , Дене шыныктыру жэне спорт теориясы мен эдктемеск Оку к^ралы / Т. Ботагариев. - Астана: Фолиант, 2017. - 240 б. ISBN 978-601-302-678-7 Оку куралы модульдерге белшш, теориялык, таяорибелж материалдардан, езш-ез1 тексе- ру сураетарынан, тест тапсырмаларынан жуйеленш, окушыга сапалы бпим игеруге мумшщцк бередк Op6ip модуль езара логикалык байланыста 6ipi3fli калыптасып, сызбалар туршде кернегалж принцишнщ жузеге асуын камтамасыз етедг Оку куралы 5В010800 «Дене шыныктыру жэне спорт» мамандыгы бойынша студенттер мен окытушылар курамына арналган. УДК 796/799 ББК 75.0 я 73 ISBN 978-601-302-678-7 © Ботагариев Т., 2017 © «Фолиант» баспасы, 2017
МАЗМУНЫ Ал гы сез............................................................................................................................... 8 Типлк багдарлама............................................................................................................13 Пэннщ мазмуны............................................................................................................... 17 1- бел1м. Дене шыныктыру теориясы мен эдютемеанщ жалпы непздер1.........17 2- бел1м. Дене шыныктырудын теориясы мен эдютемеанщ xacecnipiM Heri3flepi............................................................................................................................. 19 3- 6eniM. Спорт непздер1Н1ц теориясы мен eflicTepi.................................................22 Усынылатын эдебиеттер Ti3iMi..................................................................................... 24 Модуль бойынша пэннщ такырыптык жоспары....................................................... 26 I модуль. ДЕНЕ МЭДЕНИЕЛ 1Л1М1НЩ TYPJ1EPI, ЭЛЕУМЕТТ1К КЫЗМЕТТЕР1 ЖЭНЕ ДЕНЕ ТЭРБИЕС1Н1Ц ЖУЙЕС1............................................. 37 1- dapic. Такырып: Дене мэдениел iniMiHin Typnepi мен элеуметлк Кызметтер1.........................................................................................................................37 Усынылатын эдебиеттер Ti3iMi..................................................................................... 42 2- dapic. Такырып: Дене мэдениелнщжуйео Кдзакстан Республикасыньщ дене мэдениел жуйеснщ непздер!............................................................................ 45 Дене мэдениёл жуйеснщ непзп батыттары.............................................................47 Дене мэдениел жуйеснщ катидалары.......................................................................48 Усынылатын эдебиеттер Ti3iMi....................................................................................49 Семинарлык сабак.......................................................................................................... 49 Такырып: KJa3ipri кезенде дене мэдениел жуйеснщ непзгтуснжтер1, кызметтерк жалпы катидалары.................................................................................... 49 Эдютемелж нускаулар..................................................................................................49 Усынылатын эдебиеттер Ti3iMi..................................................................................... 50 ОС0Ж. Такырып: KJa3ipri кезенде дене мэдениел жуйеанщ TyciHiKTepiH жузеге асыру мэселелер!.............................................................................................. 50 I модуль бойынша тесллж тапсырмалар.................................................................. 51 2-модуль. ДЕНЕ ТЭРБИЕС1Н1Ц КАГИДАЛАРЫ, КУРАЛДАРЫ ЖЭНЕ УЙРЕТУ ТЭС1ЛДЕР1.......................................................................................................69 1-ddpic. Такырып: Дене тэрбиеснщ катидалары дэрютердщ тезистер1............69 Усынылатын эдебиеттер Ti3iMi..................................................................................... 80 Семинарлык сабак.......................................................................................................... 81 Такырып: ^a3ipri кезенде дене тэрбиеа кат -_и|_-~' --- ---------- - ерекшелжтер1.......... .......................................... 3
Усынылатын эдебиеттер Ti3iMi..................................................................................... 81 ОС0Ж. Такырып: K^a3ipri кезецде окыту кагидаларын жузеге асыру мэселелер1................................................................................................................ 82 2- dapic. Такырып: Дене тэрбиеснщ куралдары...................................................... 82 Усынылатын эдебиеттер Ti3iMi..................................................................................... 93 Семинарлык сабак.......................................................................................................... 93 Такырып: Дене жаттыгулары дене тэрбиесЫщ непзп куралдары релнде.......93 ОС0Ж. Такырып: Ka3ipri кезецде дене тэрбиеа куралдарын колдану Macenenepi........................................................................................................ 94 ОС0Ж. Такырып: Козгалыс техникасыныц ерекшелжтерн дене тэрбиеа тэж1рибес!нде колдану мэселелер1...........................................................94 3- dapic. Такырып: Дене тэрбиеанщ уйрету Tecinflepi............................................ 95 Усынылатын эдебиеттер Ti3iMi................................................................................... 102 Семинарлык сабак.........................................................................................................ЮЗ Такырып: Дене тэрбиеа эдютер1н тэж1рибе барысында колдану ерекшелжтер!................................................................................................................. 103 ОС©Ж. Такырып: Дене куатыныц касиеттерн дамыту эд1стер!н колдану Macenenepi.....................................................................................................................103 ОС0Ж. Такырып: Дене тэрбиеснщ жалпы эдютерш колдану мэселелер1.... 104 II модуль бойынша тесллж тапсырмалар.............................................................. 104 3- модуль. IC-КИМЫЛ QPEKETTEPIHE УЙРЕТУ, САПАЛЫГЫН ДАМЫТУ. ДЕНЕ ШЫНЫКТЫРУ ЖУЙЕС1НДЕП ЖЕКЕ ТУЛГАНЫН БАГЫТТЫ ДАМУЫ.......................................... 115 1- depic. Такырып: Кимыл-козгалыс эрекелне уйрету...........................................115 Усынылатын эдебиеттер Ti3iMi................................................................................... 120 Семинарлык сабак........................................................................................................ 121 Такырып: Кимыл-козгалыс эрекетше уйрету кезецдернщ ерекшелжтер1..... 121 ОС0Ж. Такырып: Кимыл-козгалыс.эрекелне уйретуге катысты TyciHiK аппаратыныц мэселелер1...............................................................................121 Такырып: Ka3ipri кезецде кимыл-козгалыс эрекелне уйрету кезецдер1нщ жузеге асыру мэселелер1............................................................................................ 122 2- dapic. Такырып: Дене куаты касиеттерц оны дамыту эд1стемес1...................122 Усынылатын эдебиеттер Ti3iMi................................................................................... 132 Семинарлык сабак.........................................................................................................132 Такырып: Дене сапаларды дамыту эд1стемес1н аныктайтын факторлар........132 ОС0Ж. Такырып: Дене сапаларын дамыту эд1стемес1не катысты TyciHiK аппаратыныц Mecenenepi..............................................................................132 ОС0Ж. Такырып: Жалпы 6iniM берелн мектеплц Kimi, орта жене жогары сынып окушыларыныц дене сапаларын дамыту мэселелер1...........................133 4
3- depic. Такырып: Дене шыньщтыру жуйеспндеп жеке тултаныц батытты дамуы................................................................................................................................133 Усынылатын эдебиеттер Ti3iMi................................................................................... 136 Семинарлык сабак....................................................................................................... 137 Такырып: K^a3ipri кезенде дене шыныктыру жуйесЫдеп жеке тултаны дамыту ерекшел1ктер1...................................................................................................137 ОС0Ж. Такырып: K,a3ipri кезенде дене шыныктыру жуйейндеп жеке тултаны дамыту мэселелер1.......................................................................................137 III модуль бойынша тесллж тапсырмалар.............................................................. 138 4- модуль. СЭБИ, МЕКТЕПКЕ ДЕЙ1НГ1, МЕКТЕПТЕГ1 ЖЭНЕ МЕКТЕПТЕН ТЫС ДЕНЕ ТЭРБИЕС1 ЖУЙЕС1Н ЖУЗЕГЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1........... 149 1- depic. Такырып: Саби, мектепке дей1нп жэне мектеп жасындаты балалардын дене тэрбиес!н1н непздер1...................................................................149 Усынылатын эдебиеттер Ti3iMi................................................................................... 154 Семинарлык сабак....................................................................................................... 155 Такырып: I^a3ipn кезенде мектепке дей1нп мен мектеп жасындаты балалардын дене тэрбиес1нщ ерекшел1ктер1.........................................................155 ОС0Ж. Такырып: Ka3ipri кезенде мектепке дей1нп мен мектеп жасындаты балалардын дене тэрбиест жузеге асыру мэселелер!.................155 2- depic. Такырып: Мектепте дене тэрбиес! сабатын уйымдастыру, педагогикалык бакылау, баталау ..............................................................................156 Усынылатын бдебиет Ti3iMi.........................................................................................168 Семинарлык сабак........................................................................................................ 168 Такырып: Кдз1рп кезенде мектепте дене тэрбиес! сабатын уйымдастыру жэне етк1зу ерекшелжтер1.......................................................................................... 168 ОС©Ж. Такырып: K,a3ipri кезенде мектепте дене тэрбиес! сабатын уйымдастыру жэне етюзу мэселелер!..................................................................... 168 3- depic. Такырып: Бастауыш, орта, жотары сыныптарда жэне эртурл1 типтеп мектептерде дене тербией сабатын журпзу эдютемес1.........................169 Усынылатын эдебиет Ti3iMi.........................................................................................175 Семинарлык сабак........................................................................................................ 175 Такырып: Бастауыш, орта жэне жотары сыныптарда жэне эртурл1 типтеп мекемелерде дене тэрбиес! удерои аныктайтын факторлар...........................175 ОС©Ж. Такырып: Бастауыш, .................................................................................... 176 орта жэне жотары сыныптарда жэне эртурл1 типтеп мекемелерде дене тербией удерю!н жузеге асыру мэселелер!............................................................176 4- depic. Такырып: Жалпы б!лiM берели мектептердеп дене тэрбиес! жумыстарын жоспарлау, бакылау жэне есепке алу..............................................177 I токсанта арналтан окытудьщ м1ндеттер!............................................................... 181 5
Усынылатын адебиет...................................................................................................183 Семинарлык сабак....................................................................................................... 184 Такырып: Мектепте дене тэрбиеи сабагын жоспарлау, бакылау, есепке алу..................................................................................................................... 184 Такырып: Жалпы 6iniM берелн мектептердеп дене тэрбиес! жумыстарын жоспарлау.............................................................................................184 5-depic. Тацырып: Мектептеп сыныптан тыс жене мектептен тыс дене тербиеа мен спорт жумыстарын уйымдастыру.................................................... 185 Усынылатын адебиет Ti3iMi.........................................................................................190 0С9Ж. Такырып: Мектептеп сыныптан тыс жене мектептен тыс дене тербиеа мен спорт жумыстарыныц меселелер|'.................................................... 190 IV модуль бойынша тестиш тапсырмалар....................................... 191 5- модуль. ЖОГАРЫ ЖЭНЕ АРНАЙЫ ОРТА ОКУ ОРЫНДАРЫНДАГЫ ЖАСТАРДЫЦ, ЕРЕСЕК ЖЭНЕ УЛКЕН ЖАСТАГЫ АДАМДАРДЫН ДЕНЕ ТЭРБИЕС1...........................................................................................................196 1- dapic. Такырып: Жогары жене арнайы орта оку орындарындагы жастардын дене тербией............................................................................................ 196 Усынылатын едебиет....................................................................................................199 2- dapic. Такырып: Ересек жене улкен жастагы адамдардыц дене тербиеа ..199 Усынылатын адебиет...................................................................................................202 Семинарлык сабак.... .................................................................................................. 202 Студент жастардын жене ересек адамдардыц дене тербиеанщ ерекшел1ктер1.............................. 202 0С9Ж. Такырып: Студент жастардын жене ересек адамдардыц дене тербиес1Н1ц мэселелер!............................................................................................... 202 6- модуль. СПОРТТЫЦ ТЕОРИЯСЫ МЕН ЭД1СТЕМЕС1......................................204 1- depic. Такырып: Спорт Typnepi жене спорттагы багдарлау, ipiKTey жумыстары............................................. 204 Усынылатын адебиет.................................................................. 207 Семинарлык сабак........................................................................................................ 207 Такырып: Ka3ipri кезецде спортта багдарлау мен ipiKTeyflin ерекшел1ктер1....2О7 ОСОЖ. Такырып: Кдз1рп кезецде спортта багдарлау мен ipiKTeyflin меселелер'|..................................................................................................................... 207 2- dapic. Такырып: Спорттык жаттыктыру непздер1............................................... 207 Семинарлык сабак........................................................................................................ 212 Такырып: Ka3ipri кезецде спортшыныц техникалык, тактикалык, психологиялык, интегралдык дайындык ерекшелжтер1.......................................212 6
3- depic. Такырып: Спорттык жаттыктыру ypfliciH жоспарлау.............................213 Семинарлык сабак....................................................................................................... 215 Такырып: Цаз1рп кезенде спорттык; жаттыктыру удерган жоспарлау жэне жарыстарды етюзу эдютемеа....................................................................................215 ОСОЖ. Такырып: Спорттык жаттыктырудьщ куралдарыньщ мэселелер1..... 215 ОСОЖ. Такырып: Кдз1рп кезенде спорттык жаттыктыру удерган жоспарлау мэселелер1..................................................................................................................... 216 4- dapic. Такырып: Жарыс жэне жарысты етюзу эдютемеа................................216 Усынылатын эдебиет................................................................................................... 218 VI модуль бойынша тест1л1к тапсырмалар..............................................................218 «Дене шыныктыру жэне спорт теориясы мен эд1стемес1» пен бойынша «Дене шыныктыру жэне спорт» мамандьныныц студенттер1не арналтан 6ipiHLui аралык бакылау сурактары..............................231 «Дене шыныктыру жэне спорт теориясы мен эдютемесЬ> пэн1 бойынша «Дене шыныктыру жэне спорт» мамандытыныц студенттер1не арналтан еюнчл аралык бакылау сурактары...............................232 «Дене шыныктыру жэне спорт теориясы мен эдютемес1» пэн! бойынша «Дене шыныктыру жэне спорт» мамандытыньщ студенттер1не арналтан ....233 Емтихан сурактары.......................................................................................................233 7
алгы сез 5В010800 «Дене шыныктыру жэне спорт» мамандытына арналган «Дене шыныктыру жэне спорт теориясы мен эддстемеД» пэншщ оку куралы непзп максат пен мшдеттерше жету yniin барлык кажетт1 оку-эд1стемел1к кужаттардан турады. Болашакта дене шыныктыру жэне спорт орклндеп маман езшщ кэДби дайындытын жузеге асыруы тшс. «Дене шыныктыру жэне спорт теориясы мен эдштемес!» пэш бойынша усынылып отырган оку куралыньщ максаты болашак мамандыкка кажетт1 теориялык жэне тэж1рибел1к бы1мдерд1 калыптастыру болып табылады. Осы оку куралын жете зерттегенде келеД мшдеттер шепплуге тшстк 1. Дене шыныктыру теориясыньщ непзп батытт ары н даты мазмуны мен ке- лемшщ, косалкы пэндер жуйеДндеп оныц орны жэне дене шыныктыру жотары оку орындарыньщ студенттср! мен тулектер1 уппн мацызын ашып корсету. 2. Дене шыныктырудыц мэдениеп, Typi ретшдеп курылымдык ролш, мазмуны мен кызмепн накты салаларымен езара байланысын ашып корсету. 3. Оку Ымшщ максаты, мшдеттер1 туралы кезкарастарга, жалпы ипмдерге, тултаныц дене шыныктыру мэдениетш калыптастыру эдштер1 мен тэсшдер1, окытудыц мазмуны мен эдштемесшдеп непзп тужырымдарта, козталыс ки- мылдары мен дене купи кабшеттерш калыптастыруга, дене жаттыгулары сабактарын куру турлерш жоспарлаута, бакылаута жэне есеп журпзуге сипат- тама беру. Бул оку куралыньщ мазмуны келеД курылым бойынша игершуге усы- нылтан. 1. Б1ршппден, 6 модульден туратын пэннщ теориялык бел1мш окытуга материал бершген (дэр1с пен семинар сабактары). Бул жерде ерекше кещл ауда- ратын жатдай, материал зерттеп жаткан такырыптын б1р1здш1к сабактастыты бойынша усынылады. 2. Op6ip такырып бойынша студенттердщ оз бетшше орындайтын жумыс- тарыныц тапсырмаларын орындаута нускаулар бершген. 8
алгы сез «Дене шыныктыру жэне спорт теориясы мен эдштемеш» пэншен алынган б1л1мдер «Дене мэдениеп мен спорт тарихы», «Валеология», «Дене шыныктыру мен спорт педагогикасы», «Дене шыныктырумен спорт пси- хологиясы», «Дене шыныктыру мен спорт экономикасы», «Олимпиадалык бы1м жэне кэсштп< спорт», «Мектеп жасына непзделген дене шыныктыру гигиенасы», «Дене шыныктыруды баскару», «Спорттык кешендер», «Балалар мен жасесшр1мдер спортыньщ негвдсрг», «Емдж жэне сауыктыру непзшдеп дене шыныктыру», «Спорттык медицина», «Жас ерекшелж физио- логиясына непзделген адам физиологиясы», «Спорттын кукыктык непздерш, «¥лттык спорт турлер1», «Педагогикалык жэне жаттыктыру практикасыныц эдштемелш непздерЬ, «биомеханика», сонымен катар жекелеген спорттык пэндер секиги аралас пэндерде колдануга болады. Модульдщ кыскаша мазмуны «Дене шыныктыру жэне спорт теориясы мен эдштемесш дене шыныктыру теориялык жэне эдктемелк иепздерш айкындауга багытталган. Оны зерт- теу нэтижсспмеи студснттерд! дене шыныктырудагы колданатын накты эд1стемелерд1 игеру болып табылады. Модуль фкен алты бел1мге белшген. BipiHini бел1мде «Дене мэдениеп йпмшш турлерц элеуметтж кызметтер! жэне дене тэрбиесшщ жуйесЬ> дене мэдениёп ипмшщ rypnepi мен элеуметпк кызметтерц дене мэдениетшщ жуйса туралы мэл1меттер бермедь Екшнп бел1мде «Дене тэрбиесшщ кргидалары, к^ралдары жэне уйрету тэс1лдерЬ> дене тэрбиесшщ кагидалары, дене тэрбиесшщ куралдары, дене тэрбиесшщ уйрету тэс1лдер1 туралы мэл1меттер усынылады. Ушшпп бел1мде «Ic-кимыл эрекеттерше уйрету, сапалытын дамыту. Дене шыныктыру жуйесшдеп жеке тултаныц батытты дамуы» кимыл- козгалыс эрекетше уйрету; дене куаты касиеттерр оны дамыту эдштемесц дене шыныктыру жуйесшдеп жеке тулганыц багытты дамуы туралы мэлгметтер керсетшген. Тертпши бел1мде «Сэби, мектепке дейшп, мектепте жэне мектептен тыс дене тэрбиеа жуйесш жузеге асыру ерекшелштерш сэби, мектепке дейшп жэне мектеп жасындагы балалардыц дене тэрбиесшщ непздерц мектепте дене тэрбиеш сабагын уйымдастыру, педагогикалык бакылау, багалау; бастауыш, орта, жогары сыныптарда жэне эргурги типтеп мектептерде дене тэрбиеш сабагын журпзу эдштемесц жалпы бгпм беретш мектептердеп дене тэрбиеш жумыстарын жоспарлау, бакылау жэне есепке алу; мектептеп сыныптан тыс 9
АЛ~Ы СЭЗ жэне мектептен тыс дене тэрбиесл мен спорт жумыстарын уйымдастыру тура- лы мэллметтер керсет1лг ен. Бесшпи бел1мде «Жотары жене арнайы орта оку орындарындаты жастардыц, ересек пен улкен жастаты адамдардыц дене тэрбией» жотары жэне арнайы орта оку орындарындаты жастардыц дене тэрбиесц ересек пен улкен жастаты адамдардыц дене тэрбиесл туралы мэл1меттер керсетшген. Алтыншы бел^мде «Спорттыц теориясы мен эдктемеа». Спорт турлерл жэне спорттагы багдарлау, ipiKTey жумыстары; спорттык жаттыктыру не- пздерц спорттык жаттыктыру урдкзн жоспарлау; жарыс жэне жарысты етюзу эд1стсмес! туралы мэ.йметтер керсетыген. Op6ip модульдщ курылымы келес1 б1р1здйпк бойынша курастырылтан. 1. Kipy сипаттамасы /студенттердщ бастапкы децгейше койылатын талап- тар/ 2. Дэр1стер 3. Семинарлык сабактар 4. ОС0Ж сабактары 5. С0Ж сабактары 6. Модульдщ бакылау Typi /бакылау жумысы, тестыж тапсырмалар/ 7. Шыгу сипаттамасы /осы модуль/ц аяктаганнан кешн студенттерге койылатын талаптар/ ББпм беру мацсаттары «Дене шыныктыру жэне спорт теориясы мен эдштемеЫ» пэнш окытудыц непзп максаты: студенттерде дене шыныктыру теориясыныц нелздерш ка- лыптастыру. Кузыретплж Бул пэщц игеру барысында студенттерде уш багыттагы кузыреттипк ка- лыптасу кажет: акпараттык, коммуникативпк жэне мэселелерд1 шешу кузы- perruriri. Акпараттык кузыреттиик студенттермен езбеДмен жумыс жасау барысында калыптасады. Олар эдебиеттерде, интернетте окытушыныц берген тапсырмасын орындау унпн акпарат 1здейдц оны ецдейдт Коммун икативллк кузыреттшж студенттермен сабактыц барысында дайындаган тапсырмаларды ауызша жэне жазбаша туршде баяндаганда калыптасады. Мэселелерд! шешу кузырсттйпп студенттермен сабактардыц барысында койтан мэселелерд1 практикамен жэне теорияныц арасындаты карама-кайшылыктарды табудыц аркасында шешшедт 10
Курсты окып бол* ан сон томендег*дей маглуматтарды игересвдер. Binvi керек: - дене шыныктырудыц жалпы жэне ерскшел1к кызметтерц дене шынык- тырудьщ когамдагы эртурлйпп мен курылымы, дене тэрбиеы непзп жакта- рыньщ максатка багытталуы; - спорттын мош, онын кызмеп, rypnepi, когамдагы кызмет ету жагдайлары, даму багыты, спорттык дайындык жэне жарыстар жуйесшщ непздерц спорт- шыларды кепжылдык дайындаудыц непзп сатылары мен кезецдерц - дене шыныктыру мен спорт туралы теориялык зерттеулерд1 корытын- дылау логикасы, гылыми-зерттеулерд1 корытындылау логикасын, гылыми- зерттеулерге деген жалпы гылыми жэне интеграциялык кезкарасын; - дене шыныктыру сабактарыныц медициналык-биологиялык жэне пси- хологиялык-педагогикалык ерекшелпсгерц мектептердеп кепшшк жэне ба- залык спорт турлерш жетжпру; Жеттк 6iiyi керек: - Typni жастагы, жыныстагы, спорттык быiKiiniri тулгаларды уйрету мен жаттыктыруда турл1 манызды мшдеттердр тэсыдерд1 icKe асыруды; - дене шыныктыру мен спорт бойынша окытуда, тэрбиелеуде, сауыктыруда жэне спортфщ жаттыгуларды инновациялык технологияларды; - дене тэрбиесшщ агзаньщ кызметпк жэне бешмделу касиеттершдеп эсер ету ерекшелштерш; Пэнд! окудын натижесшде томендегщей жайттарды жузеге асыра ала- сыздар: - дене тэрбиеЫ жэне спорттык жаттыктыру ynepicrepin жузеге асыру бары- сында rnicTi эдштердц куралдарды, инновациялык технологияларды пайдала- ну дагдысы болуы кажет. Студенттердщ езшдп< жумысы жеке жэне топтык тапсырмаларды орында- уымен байланысты. Студент бул жумыстьщ барысында оз бе пмен максат пен мшдеттерд1 коюга, озшщ эрекетш жоспарлауга жэне оны 1ске асыруга кабыетш дамытады. Осы максатка студенттш дене шыныктыру жэне спорт теориясы мен эдштемесш, терминологияны, педагогикалык пронеси н зацдылыктарын, кубылыстарын, даму багыттарын nrepyi кпредн Максаты - дене шыныктыру жэне спорт теориясы мен эдic reMeciпiн жалпы талаптарын игеру жэне осы багыттагы дене шыныктыру жэне спорт мама- нына кажетт! 61л1мд1 калыптастыру. Оку куралында берптген материалды бекпу уш i н тестыж тапсырмалар усы- нылган. Студенттш ез1н-оз1 багалау тапсырмалары берыген. 11
алгы сез Бул оку куралымен жумыс жасаганда студенттш колында келесч материал- дар болу кажет, ятни: 1. Пэн бойынша силлабус 2. Дэптер (сабакта берыген тапсырмалар, т.с.с.) 3. Тшсп жабдыктар (калам, карындаш, сызтыш, т.с.с.) Оку куралын игеру барысында iceneci epeжeлepдi сактауы кажет: 1. Тусшбейтш жерлерш езшщ дэптерше жазып алу (сосын оларды окыту- шыдан сурау). 2. 2-ип жэне 3-тараудагы («тестшер» жэне «баталау») берыген материал бойынша езшщ тусшбегешн тексеру. 12
Типик багдарлама Типпи багдарлама бшуге уйрету. Пэщп окйту Бул тигтк багдарлама «Дене шыныктыру жэне спорт теориясы мен эдштемесЫ оку пэшнщ непзп мазмуны мен курылымын аныктай- ды. Бул оку пэш 5В010800 «Дене шыныктыру жэне спорт» мамандыгы бойынша кэшби мамандарды даяр- лауга арналган непзп пэн болып та- былады. Бул пан/й окытудыц максаты - студенттерге дене шыныктыру мен спорт туралы терец теориялык б1Л1м берумен 6ipre, оларды осы бкч1мд| таж1рибел1к жумысында колдана мшдеттерй 1. «Дене шыныктыру жэне спорт теориясы мен эдштемесшщ» непзп категорияларыныц колем! мен мазмуны, оный шектес гылымдар сала- сындагы орны жэне студенттер мен дене шыныктыру ЖОО бтрупй ма- ман иелерше мацыздылыгын ашып корсету. 2. Дене шыныктырудыц жалпы мэдениетшщ 6ip Typi ретшдеп ролш, олардыц езара жэне адамныц баска да накты OMipiHin артурл! жактарымен байланысын, оныц курылымын, мазмуны мен кызметтерш ашу. 3. Жеке тулганыц дене шынык- тыруды калыптастыру эдштерше, куралдарына, непзп кагидаларына, мшдеттерше, максаттарына окытуда- гы жаца тэсыдерге, дене касиеттерш калыптастыру жэне кимыл-козгалыс ic-эрекеттерше окыту э/пстемеа мен мазмуныныц басты аспекплерше, дене жаттыгу сабактарын куру тур- лсрше, жоспарлауга, бакылауга жэне есеп журпзуге сипаттама беру. 4. Адам ем1ршщ эртур.п кезец- дершде дене шыныктыруды багытты колдану ерекшелштерш айкындау. 5. Спортка дене шыныктырудыц курамдык болт репнде сипаттама беру, спорттык жаттыгулардыц мэшн, оныц максатын, мшдеттерш, езше тэн кагидаларын, мазмунын, курылымын жэне жоспарлау мен баскару технологиясын ашу. 6. Мамандарды даярлаудагы пэн- нщ poni мен мацыздылыгы, оныц оку урдшше енпзудщ объективы ка- жеттипп непзшде дене шыныктыру туралы гылыми-практикалык бипм- дерд1 мецгеру аркылы когамдык ку- былыс ретшде тани отырып, адам OMipi мен кызметшдеп бппм, тэрбие, eHflipic, кунделнгп турмыс, дема- лыс жэне калпына келу, спорт жэне мэдениет кундылыктарын арттыруга арналган бкт1мдсрд1 терецдету, ке- цейту. «Дене шыныктыру жэне спорт теориясы мен эдштемесш оку пэш жогары кэсштгк бйпмнщ мемлекетпк жалпыга мшдетп стандартна сэй- кес дене шыныктыру теориясыныц 13
; и"”» са-лгсгсма Ka3ipri тужырымдамалары непзшдеп бпимнщ, бипктшк пен дагдыныц ец аз колемш усынады. Бул багдарламаныц курылымы уш белшнен турады: 1. «Дене тэрбиесйпц теория- сы мен эдштемесшщ жалпы непз- дерБ>. Бул жерде оку пэншщ эле- менттер1 карастырьглады, ягни пэн непзп угымдары, дене шынык- тыру 6iniMi мен тэрбиесшщ эдш- Tepi мен куралдары. Спорт пен дене шыньщтырудьщ когамдагы непзп турлерт мен кызметтер1 карасты- рылады. 2. «Дене тэрбиесшщ жас ерекше- лштер непздерЬ. Мунда ерте, мек- тепке дейшп жэне мектеп жасын- дагы балалар дене тэрбиесшщ не- пздерц студент жастар мен ересек тургындардьщ дене тэрбиесшщ не- пздер1 жан-жакты тал кы ланады. 3. «Спорт теориясы мен эд1стеме- сшщ непздерш. Мунда спорттык жа- рыстармен спортшыларды даярлау жуйелерц сонымен 6ipre жарыстар мен оган дайындыкты толыктыра, кушейте тусетш жэне жарыстан, жат- тыгудан тыс жагдайлар да карасты- рылады. «Дене шыныктыру жэне спорт теориясы мен эд1стемеси> пэнш окытар алдында «спорттык морфологията непзделген анатомия», «мамандану», «дене шыныктыру мен спорт биоме- ханикасы», «дене шыныктыру тари- хы», «физиология» сиякты пэндерд1 окып быген тшмдг «Дене шыныктыру жэне спорт теориясы мен эдштемеш» пэн'ш окыту барысындагы косалкы пэн- дер: «Спорттык морфологията непзделген анатомия», «Мамандану», «Дене шыныктыру мен спорт биоме- ханикасы», «Дене шыныктыру био- механикасы», «Спорт турлер1 мен дене тэрбиесшщ неиздер:», «Дене мэдение п мен спорт тарихы», «Валео- логия», «Дене шыныктыру мен спорт педагогикасы», «Дене шыныктыру мен спорт психологиясы», «Дене шыныктыру мен спорт экономикасы», «Олимпиадалык oiniM жэне кэсштж спорт», «Мектеп жасына непзделген дене шыныктыру гигиенасы», «Дене шыныктыру мен спортты баскару», «Спорттык кешендер», «Балалар мен жасесп!р1мдер спортынын непздерш, «Емдш жэне сауыктыру непзшдеп дене шыныктыру», «Спорттык медицина», «Жас ерекшелш физиоло- гиясына непзделген адам физио- логиясы», «Спорттын кукыктык не- пздерш, «¥лттык спорт турлерш, «Педагогикалык жэне енд1р1стлк тэжтрибенщ эдктемелтк непздерш. Bijiyi керек: - дене шыныктырудыц жалпы жэне ерекшелш кызметтерц дене шыныктырудыц когамдагы эртурлипп мен курылымы, дене тэрбиеш непзп жактарыныц максатка багытталуы; - спорттын мэш, оныц кызметр турлерц когамдагы кызмет ету жаг- дайлары, даму багыты, спорттык 14
дайындык жэне жарыстар жуйесшщ непздерц спортшыларды кепжылдык дайындаудын непзп сатылары мен кезецдерц - дене шыныктыру мен спорт ту- ралы теориялык зертгеулердЁ коры- тындылау логикасы, гылыми-зерт- теулерд! корытындылау логикасын, гылыми-зерттеулерге деген жалпы тылыми жэне интеграциялык кез- карасын; - дене шыныктыру сабактарыныц медициналык-биологиялык жэне психологиялык-педагогикалык ерек- шелЁктерЁ, мектептердеп кепшппк жэне базалык спорт турлерш жеты- дтру; — дене шыныктыру мен спортты баскарудыц |жуйелерЁ, кызметтерй теориялык, экономикалык, кукыктык жэне уйымдастыру непздерц дене шыныктыру мен спортты тылыми тургыда баскару мектептерЁ жэне оныц Ka3ipri модельдерц - спорт турлерше арналтан ке- шендер мен дене шыныктыру кон- дыргыларын куру принциптерц теориялык непздерц жоспарлауды есеп- теу жэне орналастыру туралы; - Ka3ipri кэсЁби спорттык кукык- тык непздерЁ мен даму ерекшелЁктерц - казак халкы мен баска халык- тардыц этнопедагогикасы мен этноп- сихологиясы; - эдЁстемелЁк тургыдан жоспар- лай, бакылай жэне баскара бЁлуЁ тиёс: эртурл! жастаты, жыныстаты тул- талардыц денсаулытын тылыми не- пздеу, жоспарлау, бакылау жэне дене тэрбиеш npoueci, спорттык дайындык децгейЁн (дене, эдЁс, тэсёлдёк, психологиялык жэне кызметпк) баскару; - спорттык бЁлЁктЁлЁктерЁн байкау; - жогары спорттык нэтижелерге кол жеткЁзу, онтайлы дене жумысы кабшеттипп мен денсаулыкка зиян келтЁрмеу жэне бейЁмделу тетЁктерЁн бузбай, агзанын кор мумкЁндЁктерЁн жетЁлдЁру; - дене шыныктыру козгалысыныц турлЁ буындарында уйымдастыру-бу- каралык жумыстарын Ёске асыру; - дене шыныктыру жэне спортты дамытуды жоспарлау; - дене шыныктыру жэне спорт бойынша гылым мен багдарламалык эдЁстемелЁк, камтамасыз ету дамуына басшылык жасау; - салауатты емЁр салтын жэне дене шыныктыру, спортпен шугылдануды насихаттау; - дене шыныктыру мен спортты баскарудын турлЁ децгейЁнде менеджмент пен маркетингтЁ тылыми уйымдастыру; - педагогикалык зерттеу журизу, кешендЁ бакылаудыц сандык жэне сапалык багалануы, математикалык- статистикалык, педагогикалык, психологиялык жэне медициналык- биологиялык зерттеу эдЁстерЁн пайдалана отырып нэтижелерге 15
Типик баедарлама талдау жасау дагдысы болу ке- рек: эргурл! жастагы, жыныстагы тулгалардыц денсаулыгын гылыми пеглздеу, жоспарлау, бакылау жэне тэрбие процесш, спорттык дайындык денгешн (дене, эдк-тэсшдк, психологиялык жэне кызметпк) бас- кару, сырткы ортаныц туря; жагдай- ларындаты спорттык бглктерш бай- кау; - дене жаттыгуларын, тэсыдк ки- мылдарды, орындауды корсету даг- дылары мен шеберл1кке уйрету! бойынша; медициналык-биологиялык, психология-педагогикалык жэне зерт- теу эдгстер! бойынша; - туря! жастаты, жыныстагы, спорттык бшктииктеп тулгаларды уйрету мен жаттыктыруда турл1 тэ- сшдерд! колдана 6iay; - турл1 жастагы, жыныстагы, спорттык бшкплптне байланысты агзалардын физиологиялык мумкш- дктерше дене жуктемелерше б1ркел- кипгш талдау; - спорттык модельдеу мен мониторинг бойынша ipi ктеу, болжау эд i CTepi. Жет1к 6inyi керек: -турл! жастагы, жыныстагы, спорттык бшктшгше байланысты тулга- ларды уйрету мен жаттыктыруда rypni мадызды мшдеттердц тэс1лдерд1 icxe асыруда; - дене шыныктыру мен спорт бойынша окытуда, тэрбиелеуде, сауык- тыруда жэне спорттык жаттыгуларды инновациялык технологияларды; - дене тэрбиесшш агзаныц кызметпк жэне бешмделу касиеттерш- деп эсер ету ерекшелштерш; - окушыларды тэрбиелеу, сауык- тыру жэне турл1 жастагы тулгалардын дене шыныктыру мэселелерш баскару; - дене куш жэне спорттык дайын- дьщты оцтайландыру мэселелершде сырткы ортанын табиги жагдайла- рын, педагогикалык, медициналык- биологиялык бакылауды тшмд1 пай- далану; - турл1 жастагы, жыныстагы тулгалардын денсаулыгын гылыми не- пздеу, жоспарлау, бакылау жэне дене тэрбиесп nponeci, спорттык дайындык децгешн (дене, эдш-тэсш- Д1к, психологиялык жэне кызметпк) баскару, сырткы ортанын rypni жаг- дайларындагы спорттык бшктшь пндеп ерекшелктерш; - агзанын кор мумкшдктерш же- плд1ру oaicTcpi мен тэсшдершде, дене жумысына кабыетплшш онтай- ландыру аркылы агзаньщ бешмделу тепктерше зиян келпрмей жогары спорттык нэтижелерге кол жетюзу; - дене шыныктыру козгалысыныц rypni буындарында жумысын жур- пзу; - кеппплк жумыстарын icxe асы- ру; дене шыныктыру мен спортты да- мытуды жоспарлау; дене шыныктыру мен спорт бойынша гылыми жэне багдарламалык-эдштемелк камтама- сыздыктыц дамуын icxe асыру; 16
atu.kzRkJQdWJsaXNoZXIy MTExODQxMg==