Криминалистика

тілер (аяқкиім ұлтаны (табаны) жүмсақ материалдарда: құмда, лай-батпақтарда) көлемді іздерді қалдырады. Іздің пайда болу кезіндегі жағдайларға қатысты басқа да өзгешеліктерді байқауға болады. Мысалы: беткі қабатгың бедерлі болуынан із тырна- лып түседі. Сонымен, трасологиялық зерттеудің негізгі объектісі болып табылатын із-бейнелеуші объектілер екі объектініңөзара қарым- қатынасқа түсу нәтижесінен пайда болады. Із қалған объект — із-к,абылдаушы, ал із калдырған объект - із-к,алдыруиіы деп ата- лады. Із пайдаболған кезде қарым-катынасқатүсетін беткі қабат- тар — түйісу қабаттары деп аталады. Іздердің түйісуі кезінде объектілер физикалық, химиялық және биологиялық әсерге түседі. Физикалык эсер ету механи- калык және жылулық болуы мүмкін. Трасология - механикалық әсерге түсетін іздерді зертгейді. Трасологиялық зерттеудің мәнін - түйісетін (контактілі) объек- тілерге механикалық жағынан эсер етудің ерекшеліктерін және осының нәтижесінде пайда болатын іздерді зерттеу құрайды. Қалыптасу жағына байланысты іздерді келесідей топтарға жүйелеуге болады: статикалык, және динамикалык,', квлемді және беткі қабаттьг, локальды және перифериялык,. Статикалык, іздер дегеніміз — із калдырушы объектінін әрбір бөлігінің (нүктесінің) із кабылдаушы объектіде дәлме-дәл бейнеленуі нәтижесінде пайда болатын іздер. Мүндай іздер қоз- ғалыста болған объектініңтоқтауы кезінде пайда болады. Із пай ­ да болған кезде объектілер салыстырмалы түрде (тыныштык) кимылсыз (статика) күйде болады. Мысалы: адамның тұрған кездегі аяқкиімінің ізі, қолдың папиллярлы ернектері бар ізінің калуы, есіктегі бұзу кұралының басылып-жаншылған ізі. Динамикалык, іздер дегеніміз — із калдырушы объект нүктелерінің із кабылдаушы объект бетінде сырғу-жылжу нәтижесінде пайда болған іздер. Объектінің дөңес жерлері ойыс іздерін, ал ойыс жерлері томпак (жүмыр) іздерін қалдырады. Динамикалық іздерге кесілген, шабылған, үйкелген және т.б. іздер жатады. Келемді іздер дегеніміз — із қалдырушы объектінін, із кабыл ­ даушы жұмсақ объектіде шұңқыр түрінде қалуы, яғни кабыл ­ даушы объектінің деформацияға түсу (өз калпын өзгерту) нәтижесінде пайда болған іздер. Мұндай іздерде үзындығы, енімен катар үшінші өлшем - тереңдігі көрсетіледі. Сондыктан 92