Криминалистика

8. Жазудың шапшандығына байланысты болуы керек. Тез жазылған колжазбаларға - дәріс конспекгілері т.б., жай шап- шаидықпен жазылған - ресми құжаттардың мәтіндері. Жоғарыда көрсетілген шарттар орындалмаса, сарапшы өз міндетін орындай алмауы мүмкін. Маңызды мәселелердің қата- рына берілген үлгілердің сандық көлемі де жатады. Еркін үлгілер саны 10-15 болуы керек. Қолжазба мен кол таңбаның эксперименталды үлгілерін алу. Эксперименталды үлгілер еркін үлгілер сияқты зерттелетін объектіге жазылуы жағынан, тіліне, мазмүны, хат материалда- ры, жасалу амалына, мүмкіндік болса кұжатты жасау жағдайы- на және жазудын шапшандығына катысты салыстыруға келе- тіндей болуы қажет. Бірак эксперименталды үлгілерді алудың өз ерекшелігі бар. Эксперименталды үлгілерді алу кезінде жа- затын адамға әдетгегі жағдай жасалынуы тиіс (көзілдірік киетін болса). Эксперименталды үлгілер тергеушінің айтуы бойынша (диктовка) жазылады немесе тергеушініңұсынған такырыбына шығарма жазу нәтижесінде алынады. Алдын ала айту шапшаң- дығы белгіленеді. Мүмкіндік болса, зерттелетін құжат мәтінін 3 — 4 рет жазғызу керек. Ал, егер мәтіннің мазмүнын жазатын адамнын білуі кажет емес деп тапса, онда кездесетін сөздерді басқа байланыста келтіріп, жазғыздыртады. Арасына уакыт са- лып колтаңба үлгілерін бірнеше реталу кажет. Экспериментал ­ ды үлгілерді алу кезінде зерттелінетін объектілердің жасалу жағдайының бәрін ескерту керек. Колтаңбанын үлгісін алу ба- рысында жазатын адамның колтаңбасының барлык вариантта- рын жазуды сүрайды. Ал біреудің атынан қол койғанын тексе- ♦ ру кезінде, сол кісінің фамилиясын бірнеше катар жазғыздыру қажет. Еркін үлгілерді алғанда маман-колжазбатанушы тергеушіге іздеу жоспарын кұрып бергені дүрыс. Онда: қай тілде, қай гра ­ фика негізінде, кандай құжат түрінде, қай мерзім кезіндегі үлгілерді жинау керек екендігі көрсетіледі. §5. Криминалистикалык автортанудың түсінігі, міндеттері және ғылыми негіздері Қүжатгағы мәтіннің авторын аныктау мақсатында жүргізі- летін криминалистикалык зерттеулер, криминалистикалык ав- тортанудың құзыретгілігіне жатады. Криминалистикалык автор- 165