Криминалистика

бір классификацияланған топка жатуына байланысты ортақты- ғын аныктау үшін қолданылуы мүмкін. Сараптамалык зерттеу- лерде мұндай салыстырмалы үлгілерді колданудың басты шар- ты болып, зерттелінетін объектілермен химиялық құрамы, фи- зикалык касиеттері, биологиялық шығу тегі, технологиялык белгілерінің сәйкестігі. Екінші топтағы үлгілер зерттеу про- цесінде идентификациялау объектілері ретінде қолданылады. Бұл үлгілердің ерекшелігі — шығу тегінің белгілі болуында. Олар арнайы тергеушілермен салыстырмалы зерттеу үшін алынады. Екінші топтағы үлгілерді сараптамалык зерттеуде пайдаланудың мүмкіндігін көрсететін басты шарт - тексерілетін объектілердің үлгілерде күмәнсіз бейнеленуі. Салыстырмалы үлгілер пайда болуына байланысты еркін және эксперименталды болып бөлінеді. Колжазбатану сараптамасы бойынша салыстырмалы үлгілердің үш түрі бар: еркін, эксперименталды, шартты-еркін. Қолжазбатану сараптамасына байланысты салыстырмалы үлгілерді қарастырайык. Мәтін, қолтаңбаның орындаушысын анықтау тек кана салыстырмалы материалдарды дұрыс жинау кезінде мүмкін болады. Сондықтан да салыстырмалы зерттеу үшін үлгілерді дайындау мәселесі өте маңызды. Сарапшының жоғарғы біліктілігі, көпжылдык тәжірибесі, зерттеу кезінде жоғарғы дәрежелі әдістерді колдануы, сараптама үшін кажетті, керекті салыстырмалы үлгілері болмаса, оған ешқандай да көмегін тигізбейді. Үлгілерді жинау кезінде жіберілген кемші- ліктер сараптамалык кателіктерге әкелуі мүмкін, ал бұл өз кезегінде тергеу мен сотты жалған жолғабұруы ыктимал. Ұсы- нылатын үлгілерге қойылатын басты талаптар: олардын анык- тылығы, яғни колжазбаның күмәнсіз орындаушымен жазылуы, үлгілердіңсапалылығы мен кажетгі сандык көлемі. Тиісті сапа- лылығы - зерттелінетін кұжат пен үлгінің жасалу уакытысына, жазу шапшандығына (темп),тілі, орындалу амалы, мәліметтері, құжаттың мазмұны мен орындалу жағынан салыстыруға келуі- мен байланысты. Үлгілердің кажетті көлемділігіне зертгелі- нетін мәтіндегі белгілердің барлығына толык, жан-жақты са- лыстырма жасауға мүмкіндік беретін үлгі көлемі жатады. Енді үлгілердің түрлеріне тоқталайық. Еркін салыстырмалы үлгілер арнайы сараптама үшін орындалмайды. Олар мүлдем тергелінетін қылмысқа катысты болмауы да мүмкін. Кылмыс- тықістің жағдайына, зерттелінетін объектініңсипатына, сарап- шының алдына қойылған мәселелеріне байланысты еркін f 162