85 12.11 БИОЛОГИЯЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕРДЕГІ ҚОСАРЛАНА ҚОСЫЛУ РЕАКЦИЯЛАРЫ Биологиялық жүйелердегі кейбір реакциялар α,β-қанықпаған карбонилді қосылыстарға қосарлана қосылу реакцияларына байланысты. Төменде екі мысал келтірілген. Оның бірі – глюконеогеназа глюкозаның пируваттан синтезделуі (18.4бөлім). Екіншісі – май қышқылдарының тотығуы (18.8-бөлім). ҚОРЫТЫНДЫ Альдегидтер мен кетондарда басқа топқа жеңіл алмасатын топпен (Н немесе R) қосылған ацил топтары болады. Кеңістіктік жəне электрондық факторлардан альдегидтер кетондарға қарағанда нуклеофилді шабуылға қабілетті болады. Альдегидтер мен кетондардың реакциялық қабілеттіліктері хлорангидридтермен салыстырғанда төмен, ал күрделі эфирлер, карбон қышқылдары жəне амидтермен салыстырғанда жоғары болады. Альдегидтер мен кетондар Гриньяр реактиві жəне гидрид-ионмен нуклеофилді қосылу реакциясына түседі. Бұған керісінше, күрделі эфирлер мен хлорангидридтер нуклеофилді ацилді орынбасу реакциясына түсіп, нуклеофилдің екінші эквивалентімен нуклеофилді қосылу реакциясына қатысатын альдегидтер мен кетондар түзеді. Нуклеофилдің карбонилді қосылысқа шабуылынан түзілетін аралық тетраэдрлік өнім тұрақты болады. Егер қайтадан түзілген тетраэдрлі көміртегі екінші электр терісті атоммен немесе топпен байланыспаса, онда ол тұрақсыз болады. Гриньяр реактиві альдегидтермен əрекеттесіп екіншілік спирттер жəне кетондар, күрделі эфирлер мен хлорангидридтер үшіншілік спирттер түзеді. Гидрид-ион альдегид, хлорангидридтермен жəне карбон қышқылдарымен əрекеттесіп біріншілік спирттер, кетондар екіншілік спирттер жəне амидтер аминдер түзеді. Альдегидтер мен кетондар біріншілік аминдермен əрекеттесіп иминдер, ал екіншілік аминдермен енаминдер түзеді. Реакция механизмдері ұқсас, тек реакцияның соңғы сатысында протонның бөлінуі бойынша өзгешеленеді. Иминдер мен енаминдер қышқыл қатысында қайтадан карбонилді қосылыс пен аминге гидролизденеді. Альдегидтер мен кетондар қышқыл қатысында сумен əрекеттесіп,
RkJQdWJsaXNoZXIy MTExODQxMg==