Кишибекова, Г.К. Тәуекел-менеджмент

94 Тәуекел-мснеджмент жүйесін 5 «С» қағидасын мысалға келтіруге болады. Осы модель бойынша іскер серіктес туралы келесілерді білу қажет: - іскерлік серіктестің - беделін, жауапкершілік дәрежесін; - қаржылық мүмкіндіктерін - іскерлік серіктестің ағымдағы есебінен немесе активтерді сатудан түскен қаражаттан немесе түсімдерден міндеттемелерді өтеу қабілеті; мүлік - іскерлік серік- тестің акционерлік капиталының шамасы мен қүрылымы; - қамтамасыз ету - іскерлік серіктестерге ақы төлеуді қамта- масыз ету ретінде ұсынылатын активтердің түрі мен қүны; - жалпы шарттар — серіктестің жалпы экономикалық жағдайы және басқа да факторлар. Сыртқы тәуекелдерге сыртқы ұйымның ортасына қатысты туындайтын тэуекелдер жатады. Әдетте, сыртқы тэуекелдердің пайда болуы объективті факторлардың әрекетімен үласады, бас- шылыққа немесе фирманың меншік иелерінің еркіне тәуелді бол- майды. Кәсіпкерлік тәуекелдерді басқарудың басты проблемасы осында. Сыртқы тәуекелдердің пайда болу көздеріне кәсіпкерлік фирмаға қатысты сыртқы орта жатады. Кәсіпкер оларға ықпал жа- сай алмайды, ол тек олады болжай алады және өзінің қызметінде есекру қажет. Сыртқы тәуекелдерге кәсіпкердің қызметіне тіке- лей байланысты емес тәуекелдер жатады. Олардың салдарынан аймақтағы қаражаттың «сыртқа шығуы», кәсіпкер қызметіндегі «қүлдырау», кәсіпорын өнімдеріне деген төлемге қабілетті сүра- ныстың күрт төмендеуі, өнімнің өзіндік құнының артуы, кәсіпо- рынды нарықтан ығыстыру болып табылады. Сыртқы тэуекелдің пайда болуының негізгі себебі: бүл түрақ- сыз халықаралық және ішкі саяси жағдай, экономикалық дағда- рыстар, валюта бағамдарының ауытқуы, сүраныс пен ұсыныстың қүрылымындағы күтпеген өзгерістер, ғылыми-техникалық рево ­ люция, табиғи апаттар және экологиялық апаттар. Көбінесе ұйым басшылығысыртқы тәуекелдердің даму фак- торлары мен пайда болу себептерне гікелей эсер ете алмайды. Сондықтан менеджерлер сыртқы тәуекелдердібасқару үшінәдетге тек қана жанама эсер ету эдісгерін олданады. Сыртқы тәуекелдердің негізгі түрлеріне сақтандыру,-.£аяси, коммерциялық, қаржылық, салалық, инновациялық, экологиялық