Кишибекова, Г.К. Тәуекел-менеджмент

66 Тәуекел-менеджмент Айыппұл заңсыз актілер жасағаны үшін кінәлі адамдарға мем- лекет тарапынан көтерілген қаржының нормативтік сомасы бо- лып табылады. Алайда айыппұлды зардап шеккен адамға келген зиянды өтеу мақсатымен азаматтық-құқықтық қатынастар шегінде жинақталған материалдық өтемақымен шатастыруға болмайды. Ережеге сәйкес, айыппұлды әкімшілік құқық бұзушылық жасаған немесе қоғам үшін елеулі қауіп төндірмейтін ауырлығы шағын не- месе орташа көлемде жасалған қылмыс жасаған тұлғаларға қолда- нылады. Бас бостандығынан айыру жазасы тек қоғамға қауіпті азамаг- тар үшін неғұрлым қатал жаза ретінде қолданылады. Ол заңмен белгіленген мерзім ішінде, қылмыстық қүқық бүзушылық жасаған адамдарды қоғамнан оқшаулаудан тұрады. Қазіргі заманғы қүқық жүйесінде жазалаудың негізгі мақсаты болып қоғамдық әділеттілікті қайта қалыптастыру болып табыла ­ ды, яғни оған келтірілген зиян үшін қоғамның жазасы.Түзету ша- ралары өз алдына жеке заңнамалық категорияны көрсетеді және жазалауды көрсететін фактор болып табылады, бірақ мақсаты бол ­ майды. Осылайша тәуекелді басқарудың қылмыстық және әкімшілік- құқықтық әдістері менеджмент тәуекелі жүйесіндегі негізгі теже- уші рөлді атқарады. Азаматтық-құқықгық әдістер қылмыстық және әкімшілік- құқықтық әдістерден айырмашылығы бар. Егер соңғыларының бағыты қоғамдық әділеттілікті қайта қалпына келтіру шеңберінде кінәлі түлғаларды жауапқатарту болса, біріншісінің негізгі міндеті болып кәсіпорынға заңға қарсы келетін әрекеттер нәтижесінде жа- салған залаға өтемақы төлеу болып табылады. Көрсегілген өтемақы ерікті негізде жүзеге асырылуы мүмкін (яғни, кінәлінің тарапынан немесе әлемдік келісім тарпынан), сон- дай-ақ мәжбүрлі түрде - арбитражды немесе азаматтық сот про- цессгері барысында іске асырылуы мүмкін. Азаматтық-қүқықтық әдістер қылмыстық және әкімшілік-қүқытық әдістерге қагысты өзара қарама-қарсы болып табылмайды.Бұл дегеніміз азаматтық талаптар жапа шегущі тара ­ пынан жазаланушыға жеке тү , рдегі талап ретінде де, қылмьгстық ... х