Кишибекова, Г.К. Тәуекел-менеджмент

60 Тәуекел-менеджмент Тәуекелдің қауіптілік деңгейі, басқарылатын процесске тура немесе жанама кіріктірілген объектілер мен субъектілердің тұрғы- сынан анықталған, әртүрлі шығындар (физикалық, ұйымдық, кон ­ структив™, моральды, қаржылық және т.б.) бойынша сипаттала- ды.Тәуекелдердің айтарлықтай диверсификациясының мүмкіндігі оның қауіптілігі бойынша осыған қарамастан формалданатынын атап өткен жөн.Осылайша, банкті іс жүзінде жойып жіберетін та- биғи апаттағы апатты тәуекел, банктің салымшылары мен несие- герлеріне айтарлықтау жоғалтулар қаупін тудырады, бірақ қарыз алушы үшін бұл жағдай жақсы жағынан эсер етеді десе де болады, себебі банктен алған қарызын өтемеуге мүмкіндік туады. Машина ұрлау тэуекелі, оның иесі үшін өте маңызды қауіп болып табыла- ды, бүл мүмкін,түнде көліктің дабыл қаққышынан шаршаған көр- шілердің кек қайтарауы мүмкіндігі ретінде көрінеді. Кэсіпкерлік қүрылымда нарықты жоғалту - олардың бэсеке- лестері үшін тиімді, ал кэсіпорынның тоқтап қалуы - экологтар үшін тиімді болып саналады.Алайда, тэуекелдің мұндай сипат- тамалары үнемі қауіптілігі бойынша альтернативті емес, мұнда кейбір процесске қатысушылар үшін неғұрлым көбірек маңызды, ал кейбіреулері үшін неғұрлым аз мағыналы болуы мүмкін қа- уіптіліктің деңгейлерімен өзгеруі мүмкін. Мысалы, қандай да бір фирманың күйреуі, бизнесте кең байланыстары бар оның жалғыз иесіне, оның контрагенттеріне өте қауіпті, жағымсыз және тиімсіз болуы мүмкін, бірақ тек қана эпизод түрінде болады.Жоғарыда ай- тылғандарды ескере отырып, тәуекелдер сипаттамасын қауіптілік дэрежесі бойынша былайша суреттеуге болады (сурет2.2). Осы тәуекелді бағалаудың бағытында қолданылатын құралдар жеткілікті түрде эртүрлі болуы мүмкін.Түрлі тәуекелді қызмет са- ласының тәжірибесін жэне тэуекел жағдайын ескере отырып, мы- надай бағалауларды келтіруге болады: - балмен бағалау (мысалы, дауылдар, қүйындар, жер сіл- кінісі жэне т.б.); - көрсеткіштер немесе сандық бағалаулар (өрттер, күйіктер); - сараптамалық белгілер (ұстатпайтын, элсіз, жеңіл, сезімтал, мағынасыз, жеткілікті, мықты, ауыр, шекті, катастрофалмқжәне- басқа да ең тәуекелді түрлі жағдайларда қолданылатындар); «иГК ч