Кишибекова, Г.К. Тәуекел-менеджмент

3. Кәсіпкерлік тәуекелдер 3€ 123 ішінде кең тарағандары статистикалық және сарапиіылық баға- лау әдістері болып табылады. Статистикалық әдістің мәні статистикалық шығынды және нақты жағдайларда кірісті зерттеуде қорытындыланады, өлшем құруда және сол немесе басқа нәтижесінің жиі болуынан, сол база- да аса ықтимал болжамды құру. Статистикалық әдіс үшін мәлімет- тердің ас көлемдігі қажет, ал бұл үнемі қол жеткіліксіз. Мүндай көзқарастың математикалық нәтижесі болып тәуе- келдің екі профилін алу болып табылады. Нақтылап айтсақ п эле- менттер ішінен екі жиынтықты: R. жағымсыз нәтижелердің мүм- кін жиынтығы және сәйкесінше нәтиже алатын р. ықтималдықтар жиынтығы, егер келесі теңдік жағдайы орын алса (S р= 1). Эле ­ мент і = 1, w сәйкесінше зерттелетін экономикалықжүйелердің келесі мүмкін жағдайларына сәйкес келеді. Тәуекелді сандық бағалаудың статистикалық әдісі маңызды көлемдегі ақпаратты қажет етеді, олар өз кезегінде кәсіпорынның иелігінде бола бермейді. Мәліметтерді жинақтау мен өңдеу қым- батқа түседі. Сондықтан ақпараттардың жеткіліксіз кезінде басқа да әдісгерге жүгінуге тура келеді (5 бөлімді қараңыз). Сараптамалық бағалау әдісінің мәні сараптаушы мамандар- дан анықтамалық жауап алуға негізделеді. Алған жауаптар өң- деліп сәйкес шешімдер шығарылады. Сапалықтүжырымдама алу үшін біліктілік дәрежесі жоғары тәжірибесі мол мамандар шақы- рылады. Сарапшылар дегеніміз а) бағалау саласында жеткілікті білім мен тәжірибесі бар; ә) қолданылатын әдістерді білетін және көр- сеткіштерді қолдана алатын; б) көрсеткіштерді ойланып және мұқият бағалап қолдануға ынталандырылған мамандар. Бүл әдістің кемшілігі берілген бағалардың шынайылығы мен мәліметтерді алудың, сұхбат алудың қиындығында. Сарапшылардың бағасын өндеуде сенімді және кең таралған әдістердің біріне иерархияларды талдау әдісін жатқызуға болады. Мүнда әр топтың қосарланған көрсеткіштерін белгілі бір тәртіп бойынша салыстырады (мысалы 1-ден 9-ға дейінгі ауқымды алуға болады) және сапалық салыстыруларды сандық бағалауға түрлен-