Кишибекова, Г.К. Тәуекел-менеджмент

104 Тәуекел-менеджмент валютада қайта санау кезіндегі төлемдер, сондай-ақ кредит алу не- месе несие беруде қолданылады. Сонымен қатар импорттаушы және экспорттаушы үшін валю- талық тәуекелді ажырата білу қажет. Экспорттаушы үшін тәуе- кел - бұл тапсырысты растау немесе алған сәттен бастап келіссөз- дер кезінде де толем алғанға дейін шетелдік валюта бағамының қүлдырауы. Импортер үшін тэуекел - бүл тапсырысты растау уақытымен төлем уақыты арасындағы уақыттағы валюта бағамы- ның артуы. Осылайша келісім-шарт жасасқан кезде валюта баға- мының өзгеру ықтималдылығын ескеру қажет. Нарықтық экономика жағдайында туындайтын, маңызды тәу- екелдердің бірі несиелік тәуекел. Несиелік тэуекел фирма қы- зметін қаржыландыру үшін сыртқы қарызды пайдалану нәтиже- сінде, кәсіпкерлік фирма инвестордың алдында өзінің қаржылық міндеттерін орындамау мүмкіндігімен байланысты. Несиелік тәуекел кәсіпорынның кредиторларымен іскерлік қарым-қатынас үдерісінде: банк және басқа да қаржы мекемелерімен; контрагент- термен: жеткізушілер мен делдалдар; сондай-ақ акционерлермен туындайды. Несиелік операциялардың әртүрлілігі кредиттік тәуекелдің ерекшеліктері мен пайда болу себептерін; несие алған адамның арамдығы; коммерциялық немесе банктік несие алған кәсіпкерлік фирмадағы бәсекелестік жағдайдың нашарлауы; олайсыз экономи- калық конъюнктура; кәсіпкерлік фирма басшылығының біліксізді- гі және т.б. Шетелдік экономистер мүліктік, моральдық және іскерлік несиелік тәуекелдер деп бөледі. Іскерлік тәуекел, әдетте, кәсіп- кердің белгілі бір уақыт кезеңі ішінде пайда табу қабілеттілі- гімен байланыстырылады. Моральдық тәуекел ақшаны қарызға алу және қарыз алушының моральдық қасиеттеріне қатысы бар тәуекелдің бір түрі. Мүліктік тәуекел қарыз алушының кредит көлемін жабу үшін меншікті активтердің жеткіліктіме әлде жоқпа екенімен анықталады. Келесі қаржы тәуекелінің түрі - инвестициялық тәуекел. Тәуе- келдің осы түрі кәсіпкерлік фирманың әр түрлі жобаларға ақціа қа- ражаттарын салу ерекшеліктеріне байланысты. Отандық экономи- -2