Жумабекова Г.Ж. Қаржылық талдау

Басқа теория бойынша тауар бағасы дсп өндірістік қорларды ең тиімді пайдалану жағдайында болған ақшалай шығындар мөлшсрін айтады. Ягни, бұл жағдайда тауар бағасы өвдірушінің шығындарын сипаттамай, сатып алушының осы гауардын пайдалылығын бағалау деңгейіне (сұраныс) тәуелді болады. Мұнда баға тауар құнынан «босатылады» және онын қажеті жоқ. Қазіргі заманғы экономикалық теория осы екі теорияны біріктіруге тырысуда. Қапша айтқанмен, тауарды өңдіруге және өткізуге кеткен шығындарды анықтау объективті қажеттілік ретінде қалды, өйткені кез келген фирма өзінің шығындарын қайтарып, қалыпты пайда алуға мәжбүр. Тарифтср және сауда бойынша генсральды агентство (ГАТТ) қалыпты құнның анықтамасын келесі түрде бсрсді: қалыпты құн дсп сауда арқылы ориы толтырылатын тауар пайда болған елдегі тауарға кеткен матсриалдар жәнс жасау қүны мен жалпы шығындар және қалыпты пайда молшерінің қосындысын атайды. Баға жасау деп тауарға батаны қалыптастыру гіроцесін атайды. Жалпы алғавда баға жасаудыц екі жүйесі бар: орталықтандырылған және нарықтық. Бағанын нарықтағы орны қандай. Нарыктын озі тауарлы-ақшалай . қдрым-қатынас іарын және қүндық катеі орияларды (қаржы, нссие, еңбек ақы, озіндік құн, пайда, баға) іске асырудың негізгі формасы болып табылады. Егер де сұраныс және ұсыныс бар болса мұнда міңдетті түрде нарыкгық қарым-катынас пайда болады. Олардың мүдделері қарама-қайшы болады. Сондықтан да оларды үйлестіретін тек бага ғана болады. Солымен, нарық деп сатушылардың және сатып алушылардың мүдделерін қақтығысу арқылы баганың пайда болуына мүмкіпдік жасайтын эконо.микалық процесті атайды. Яғни баға нарықтық карым-қатынастарда орталық орын алады[20,138б.]. Нарықтық экономикада ен маңызды рөлді күн заңы орындаса, жоспарлы орталықтаңдырылған экономикада жоспарлы даму жәнс орталықтандырьинан бөлу заңдары негізінен қолданылады. Құн заңы баға жасау механизмі және сұрапыс пен үсынысты тепе-тең жасау процесіне негізделеді. Кәсіпорыннын баға саясаіын талдау барысында өпдіріс пен тауар өткізіліміндегі сүранымды жоқ тауардың молшерін бағалау керек. Ол оған деген сұраныстың томендеуінен тууы мүмкін. Әрбір кәсіпорын өз тауарының ксрск өнімінің өткізілмей калган жағдайында зияп мөлшсрін білуі керек. Тауардың өткізілмей қалуын қолга алу үшін оның пайда болу факторларын зерттеп, шығынды минимализапиялау және оны жібермеу жолдарын іздестіру керек. Іиікі себептер: кәсіпорын жұмысшылармен жасалған сүранысболжамынын дұрыс болмауы; огкізу нарығындағы кәсіпорынның баға саясатынып дүрыс болмауы; шикізаттын томен сапасының нәтижесшдегі өнімнің бәсексге қабілеттілігінің төмендеуі; кондырғы, томен дәрсжелі технология, персоналдың томен білім деңгейі салдарынан онімнің бәсекеге тезбеуі; сату процесі және өнімге жарнама жүргізуді дүрыс ұйымдастырмау салдарынан. 45