Жумабекова Г.Ж. Қаржылық талдау

бөлігі банктік несиелендірудің нысаны болып табылады да кәсіпорынның төлем қабілсттілігінс ешбір ықиал етиейді. Кәсіпорынның дебиторлык борыіпы қалыпты және етелмсгсн болып скіге болінеді. Өтелмеген дебиторлык борышқа, телсу мерзімі өтіп кеткен есеп айырысу құжаттары бойынша тиелеп жіберілген тауарлар үшін карыздар жатады. Өтелмеген дебиторлық борыш айналым каражаттарының заңсыз бүрмалануын жәнс қаржы тәртібінің бұзылуын корсстсді. Осыған байланысты талдаушы опың күрылымын зерттеу пегізіпде отслмсгсн дебиторлық борышты аныктауы тиіс. Дсбиторлық борыштың кұрамы және қүрылымымен толық танысып шыққаннан кейіп опы пакты құны бойыніпа бағалау керск. Себсбі дебиторлық борыиггын барлығы бірден ондіріліп алмауы мүмкін. Оның қайтарымдылығы өткен тәжірибенің, сондай-ак агымдағы жағдайлардың негізінде аиықталады. Бухгалтсрлік тәуекелдін мәні, сол өткен ксзси тәжірибесі болаиіақтағы зиянға сай келмсуі мүмкін немесе ағымдағы жағдайлар толығымен есксрілмей калуы мүмкін. Нәтижесінде зияндар слсулі дәрежсдс болады. Талдаушы дебиторлык борыштың қайтарылу ықтималдылығын аныктаудың және оны дайындаудың дұрыстығы мен * пақтылығын білуі керек. Қарыздардыц қайтарылмау пайызы бірнеше жылдардыц орташа мәліметтер бойыиша есептеледі. Мысалы, есептеу үіпін 2 жылдың мәліметтері алынған. Үш жыл үшін дсбиторлык борыштың кайтарылмауының орташа пайызының 4,0%-ға тең. Алайда оны зсрттсліп отырған кезецдерге үғынбай таратуға болмайды. Нақты жағдайларды ескеру қажст, мысалы, қайтарылмайтын пайызының байқалған өсу бағытын. Совдыктан, келесілерді зерттеу кажет: бір нсмесе бірнеше негізгі қарыз тұлғалардыц үлесіне қайтарылмайтын дебиторлық борыштың канша пайызы келеді (бұл пайыз кайтарылмайтын қарыздың шоғырлануын сипаттайды); негізгі қарыз түлғалардың ішінде біреуінің борышты төлемеуі, кәсіпорынның қаржы жағдайына эсер ете ме; қалыптасу мерзімі бойынша дебиторлык борышты калай бөледі; ескі вексельдерді үзарту дебиторлык борыштағы вексельдердін қандай үлесін корсетеді; тұтынушынын пайдасына жеңілдіктер (бағасыи ксміту) мен баска да жағдайлар есепке алыиған ба, мысалы, оның өнімді қайтару құқы. Дебиторлык борыіитың өтімділік және сапалык керссткіштсрін зсрттеу маңызды болып табылады. Дебиторлық борыштың мөлшерлі мезгілін сипаттау үшін, оларды пайда болу мерзімі бойынша топтастыру керек. Талдау жүргізушінін келесі прекеті баланс активінің кұрылу кездерін талдау болады. Бұл кезде кәсіпорын мүлкінің ксліп түсуі, оны сатып алу және оның кұрылуы да, кәсіпорынның өзінін де, қарызға алынған капиталдың да ссебінсн жүргізілуі мүмкін екендігін есте сақтау керек. Ал меншікті капитал 109