Тіршілік қауіпсіздік негіздері

жүзеге асыру болып табылады. Бұл орайда көшкін ығысуы мүмкін тау төбелерін бомбалау, жарылыстың жоғары дыбысының көмегімен қарды түсіру шаралары іске асады. Сел қалың қардың түсуі, қардың қарқынды еруі, нөсер, жер сілкінісі, жанартау атқылауы салдарынан орын алады. Негізгі қауіп көзі - жылдамдығы 15 км\сағ жететін ағын- сулардың жоғары кинетикалық энергиясы. Қуаттылығына қарай ағындар келесі топтарға жіктеледі: қуатты (сел қоспасының көлемі 100 мың м3), қуаттылығы орташа (10-100 мың м3), қуаттылығы болмашы (10 мың м ’ аз). Сел ағыны кенеттен басталып, тез үдейді жэне 1-3 сағат көлемінде жалғасады, ал кейде 6-8 сағатқа созылады. Сел тасқынын өткен жылғы метеорологиялық болжам мен бақылау нәтижелеріне сүйеніп болжауға болады. Селге қарсы сақтык шаралары гидротехникалык қүрылымдар (тежеуші, бағыттаушы, т.б.), кар суын түсіру, тау беткейлерінде өсімдік жамылғысын төсеу, орман ағаштарын отырғызу, орман кесуді шектеу жұмыстарын, т.б. қамтиды. Сел қаупі жоғары аудандарда сел туралы арнайы хабарландыру жүйелері жэне сәйкес шаралар жоспары іске қосылған. Метеорологиялық сипаттагы ТЖ келесі себептерден болуы мүмкін: . жел, боран, құйын, дауыл (жылдамдығы 25 м/с артық, арктикалық және қиыр шығыстык теңіздер үшін - 30 м/с көп); . қатты нөсер (12 сағат бойына жауын-шашын мөлшері 50 мм асады, таулы жэне сел қаупі басым аудандарда - 12 сағат бойы 30 мм-ден жоғары); . ірі бұршак (бұршак диаметрі 20 мм жэне одан көп); . қалың қар (12 сағат бойы жауын-шашын мөлшері 20 мм артық); . қатты боран (жел жылдамдығы 15 м/с); • шаңды дауыл; . қатқақ (вегетациялық кезеңде ауа температурасы 0°С төмендейді); . қатты аяз немесе ыстық. Аталған табиғи құбылыстар, қүйын, бұршак жэне дауылдан басқасы, үш жағдайда зілзалаға экеледі: белгілі бір облыс Т І Р Ш І Л І К Қ А У І П С В Д І К Н Е Г І З Д Е Р І ~ 133 -